Ex ante beleidsonderzoek is onderzoek dat voorafgaat aan beleid, opdat de resultaten ervan het beleid mee kunnen vormen. Omdat de onderzoekers van Campus Orleon ook bedreven zijn in dit soort onderzoek, is het artikel Ex ante onderzoek in beeld: over aard, aantal en gebruik van ex ante onderzoek bij beleidsvoorbereiding van Carolien Klein Haarhuis, Monika Smit en Shelena Keuleman interessant. De auteurs constateren een toegenomen aandacht dit soort voorafgaand onderzoek (in tegenstelling tot evaluatie achteraf of ‘ex post’). Het richt zich bijvoorbeeld op “de potentiële effectiviteit, neveneffecten of de uitvoerbaarheid van beleidsvoornemens” en op “te verwachten doelbereiking en daarmee gepaard gaande kosten.” Met ex ante onderzoek bedoelen de auteurs: “toekomstgericht onderzoek dat door ministeries, of op aanvraag van ministeries door rijks- of departementale onderzoeksinstituten is uitgevoerd ten behoeve van nationaal beleid en wet- en regelgeving, waarin één of meerdere beleidsopties worden onderzocht op mogelijke consequenties.” Zij onderscheiden verschillende soorten:

1. (Maatschappelijke) Kosten-batenanalyses ((M)KBA), waarin een of meerdere alternatieven worden binnen verschillende toekomstscenario’s vergeleken met een nuloptie (onzekerheid of bandbreedte hangt af van het gekozen scenario);
2. verkenningen naar mogelijke meerwaarde van een of meerdere beleidsopties en/of naar condities die succes of falen bepalen (vroeg in de planfase, grote onzekerheidsmarges);
3. analyses van specifieke gevolgen op basis van secundair materiaal en eventueel aangepaste kwantitatieve modellen;
4. effectevaluatiestudies over potentiële effectiviteit van gestelde doelen op basis van kwantitatieve analyses, al dan niet in combinatie met kwalitatieve analyses (mixed methods);
5. uitvoeringsanalyses, waarbij de gevolgen voor de uitvoering of uitvoerbaarheid het onderwerp zijn;
6. planevaluatie, waarbij de logica achter het beleidsplan wordt blootgelegd en getoetst (aan wetenschappelijke literatuur);
7. risico-/knelpuntenanalyse, gericht op meest waarschijnlijke dan wel ingrijpende gevolgen;
8. Kosten-effectiviteitsanalyse (KEA), een vergelijking tussen alternatieven op kosten en beoogde effecten.

Een van de factoren die daadwerkelijk gebruik van de onderzoeksuitkomsten beïnvloeden, is volgens de auteurs, zo concluderen zij op basis van de literatuur, de betrokkenheid van aanvragers en andere belanghebbenden. Een andere is de leesbaarheid van het rapport en de belangrijkste bevindingen voor de potentiële gebruikers, mogelijk uitgebreid met andere kanalen om over de onderzoeksuitkomsten te communiceren (presentaties op congressen, wetenschappelijke artikelen, blog posts, social media, et cetera). Ook de kwaliteit van het onderzoek speelt een rol. Op basis van de analyse van een vijftal casus kunnen de auteurs het belang van deze drie factoren bevestigen.

Zoals gezegd zijn de onderzoekers van Campus Orleon ook bedreven in ex ante onderzoek. De drie factoren voor succes (lees: daadwerkelijk gebruik) komen bij ons terug in wat we onderzoekend bouwen noemen. We bouwen voor het onderzoek aan een netwerk van relevante personen, waarin wordt samengewerkt aan het ontwikkelen van kennis en geoefend wordt met nieuwe vaardigheden, zodat de nieuwe kennis gebruiksklaar wordt gemaakt voor de organisatie (en haar partners); we bereiden als het ware met ons onderzoek de implementatie van de aanbevelingen voor. Het netwerk bouwt onderzoekenderwijs aan kennis, concepten en contacten en daarmee aan haar vermogen om vraagstukken aan te kunnen, toch het primaire doel van beleid. Lees hierover meer onder Wat wij kunnen. Overigens is ex ante onderzoek niet alleen interessant voor ministeries. Ook lagere overheden en maatschappelijke dienstverleners hebben baat bij onderzoek dat hen helpt beleid te maken. Maar ook de profit sector kan veel aan ex ante onderzoek hebben. Commerciële organisaties kunnen met dergelijk onderzoek beter inspelen op trends in de markt; in die wereld past ex ante onderzoek bij wat open innovatie genoemd wordt.